‘Wat is uw ras of kleur?’ Ik kan me niet herinneren dat ik in Nederland ooit deze vraag heb gekregen. Maar in Brazilië zie ik hem op officiële formulieren nog regelmatig langskomen. Het is over het algemeen een meerkeuzevraag. Voor een Braziliaanse paspoortaanvraag kun je bijvoorbeeld kiezen uit: geel, wit, inheems, bruin, zwart of overig. En meestal is er ook nog de optie om geen antwoord te geven op de vraag.
Over het algemeen gebruik ik die laatste optie. Niet omdat ik niet kan kiezen – ik ben nu eenmaal hartstikke wit – maar omdat ik vind dat iemands kleur er niet toe doet. En dus zie ik ook geen reden om de vraag te beantwoorden.
Maar voor veel Brazilianen is het antwoord ook een stuk ingewikkelder. De meeste mensen die ik ken hier hebben voorouders uit allerlei windstreken. Dat levert dan ook een heel palet aan huidskleuren op, die zich over het algemeen niet in één hokje laten stoppen.
Dat huidskleur in Brazilië een flexibel begrip is, blijkt ook wel uit het feit dat mogelijk is om van kleur te ‘veranderen’. Niet letterlijk natuurlijk. Maar wel de manier waarop iemand zijn eigen huidskleur definieert. Zo staan de lokale verkiezingen hier voor de deur. Komende zondag mogen de Brazilianen onder meer nieuwe gemeenteraadsleden kiezen.
Een deel van de kandidaten deed vier jaar geleden ook mee aan de verkiezingen, zo’n 154.000 in totaal. Maar in vier jaar tijd kan er veel veranderen. Zelfs iemands kleur. En dan heb ik het niet over zijn of haar politieke kleur, maar over de huidskleur die een kandidaat opgeeft.
Maar liefst 27 procent van hen, 42.000 kandidaten in totaal, vulde dit jaar een andere kleur in dan vier jaar geleden. De meerderheid veranderde van wit naar bruin, wat in de praktijk ‘gemengd’ wil zeggen. Een ander groot deel noemde zichzelf eerst juist bruin en nu wit. En dan gingen er ook nog wat mensen van bruin naar zwart en andersom.
Dat er uiteindelijk iets meer kandidaten meedoen die zichzelf als bruin of zwart zien, past in een landelijke trend. Zo groeide het aantal Brazilianen dat zichzelf op die manier definieert de afgelopen jaren gestaag. Dat komt mogelijk door de maatregelen die er zijn genomen om hen dezelfde kansen te geven. Zo gelden er bij de goed aangeschreven publieke universiteiten en bij de toelatingsexamens voor populaire ambtenarenbanen tegenwoordig quota.
Bovendien besloot het Braziliaanse electoraal hof eerder dit jaar dat bruine en zwarte kandidaten recht hebben op een proportioneel deel van de campagnefondsen, waardoor het mogelijk interessanter is om onder die kleur mee te doen aan de verkiezingen.
Of dat straks ook daadwerkelijk leidt tot verandering valt nog te bezien. Tijdens de laatste, landelijke, verkiezingen in 2018 was bijna dan de helft van de kandidaten bruin of zwart. Maar zij behaalden uiteindelijk slechts 18 procent van de zetels. Dat zou verklaren waarom sommige kandidaten hun kleur nu juist toch veranderen naar wit. Blijkbaar stemmen veel Brazilianen toch nog altijd liever op een witte politicus. Hoewel dat uiteindelijk dus weinig zegt over hoe iemand er precies uit ziet.
Deze column verscheen op 12 november 2020 op de website van RTL Nieuws
Sandra Korstjens 