De één noemt het een nieuw begin, de ander een wedergeboorte of een schone lei. Voor de Chilenen die afgelopen zondag voor een nieuwe grondwet in hun land stemden is het historisch belang in ieder geval groot. De oude grondwet stamt namelijk uit 1980, de tijd van dictator Pinochet. En ondanks dat er na het einde van de militaire dictatuur al tientallen wijzigingen zijn aangebracht in het document, is het in de ogen van veel Chilenen besmet. Een nieuwe grondwet moet de erfenis van Pinochet definitief uitwissen.
Het referendum waarin de Chilenen hun stem mochten uitbrengen, was het directe en meest concrete resultaat van de protesten die ruim een jaar geleden begonnen in het Zuid-Amerikaanse land. Toen de prijs van de metrokaartjes met een paar cent werd verhoogd, was het voor een deel van de bevolking opeens genoeg. Ze hadden genoeg van de ongelijkheid in het land, van het feit dat niet iedereen profiteert van de toegenomen welvaart in het land en dat onderwijs en gezondheidszorg voor veel mensen onbetaalbaar zijn.
Volgens de demonstranten is de huidige grondwet verantwoordelijk voor veel van die problemen. Het neoliberale economische systeem, waarin zaken tot in het extreme zijn geprivatiseerd, vindt er namelijk zijn oorsprong in. En hoewel het de economie van het land als geheel misschien goed heeft gedaan, voelen veel Chilenen zich achtergesteld ten opzichte van een kleine rijke elite die van het huidige systeem profiteert.
De grote vraag is natuurlijk of een nieuwe grondwet de problemen ook daadwerkelijk gaat oplossen. Om te beginnen vindt verandering sowieso niet van de ene op de andere dag plaats. Over een half jaar volgt in eerste instantie de verkiezing van de mensen die de nieuwe grondwet mogen gaan schrijven. Vervolgens zullen de Chilenen, als alles volgens plan verloopt, over anderhalf jaar weer terugkeren naar de stembus om de nieuwe grondwet goed te keuren of af te wijzen. Geduld is dus belangrijk.
Maar verder bestaat ook het gevaar dat een nieuwe grondwet als een soort wondermiddel wordt gezien. Latijns-Amerika heeft de twijfelachtige eer dat het continent kampioen nieuwe grondwetten is. En hoewel verandering natuurlijk soms hard nodig is, moet een grondwet volgens mij vooral een stabiele basis vormen. Al is het maar omdat het aanpassen ervan vaak ingewikkeld en tijdrovend is.
Veel grondwetten in de regio zijn lang en enorm specifiek. Ook tegenstanders van een nieuwe grondwet in Chili zijn bang dat het nieuwe document een ratjetoe van verschillende artikelen zal worden, om op die manier iedereen zo tevreden mogelijk te houden. Maar meer is niet altijd beter in het geval van een grondwet. Bovendien vrezen de tegenstanders dat er een te hoog prijskaartje aan bepaalde grondrechten zal hangen, die het economische succes van het Zuid-Amerikaanse land op de lange termijn in gevaar zullen brengen.
Die angst is volgens mij geen reden om geen actie te ondernemen. Bovendien is de symbolische democratische waarde in dit geval ook heel belangrijk. Tenslotte stemde bijna tachtig procent van de kiezers zondag voor een nieuwe grondwet. Maar zoals één van hen vorige week al tegen me zei: “Ik weet dat het geen magische oplossing is.” Ik hoop maar dat de andere voorstanders dat ook begrijpen en dat de Chilenen hun verwachtingen realistisch weten te houden. Of dat ze in ieder geval niet al hun hoop vestigen op de nieuwe grondwet, zodat de teleurstelling over een paar jaar niet alleen maar nog groter is. Want voor een land zonder ongelijkheid zal heel wat meer nodig zijn.
Deze column verscheen op 29 oktober 2020 op de website van RTL Nieuws
Sandra Korstjens 