“Sorry, is dit magere melk?” De oudere dame kijkt me vragend aan. Ik sta in de kleine supermarkt in mijn buurtje in São Paulo als ik plotseling een pak melk onder mijn neus geduwd krijg. Ik kijk haar verbaasd aan. “Eeh, nee, dit is volle melk”, antwoord ik. Een paar minuten later sta ik een zak broodjes te vullen, als ze nog een keer op mijn schouder tikt. “En deze yoghurt? Is die wel mager?” vraagt ze.
Ik kan haar ongemak voelen. “Sorry hoor, maar ik heb hoog cholesterol en mag geen volle melkproducten gebruiken van de dokter. Maar ik kan niet lezen…” Ik stel haar gerust dat ze de juiste yoghurt heeft gepakt. Haar openhartige bekentenis bevestigt wat ik al vermoedde. Deze dame is namelijk niet de enige in Brazilië die geen idee heeft van de betekenis van letters. Ruim elf miljoen Brazilianen kunnen niet lezen en schrijven.
Dat had ik al eens gelezen. Ja gelezen inderdaad, want dat is nu eenmaal hoe we veel informatie tot ons nemen. Maar ik moet eerlijk bekennen dat ik er tot dit moment niet goed bij stil had gestaan hoe ontzettend ingewikkeld het wel niet is, om niet te kunnen lezen. Verpakkingen in de supermarkt, bijsluiters van medicijnen, weten of je de juiste bus hebt, straatnaambordjes lezen, rekeningen betalen, en ga zo maar door. Je bent voor heel veel dingen afhankelijk van de hulp van anderen. En hoe vind je een baan als je niet eens een sollicitatiebrief kunt schrijven?
Er is trouwens nog wel een verschil tussen mensen die volledig en functioneel analfabeet zijn. De eerste groep kan helemaal niet lezen en schrijven. Mensen die functioneel analfabeet, of laaggeletterd, kunnen dat wel, maar op een beperkt niveau. Hun tekstbegrip schiet tekort, waardoor ze in de dagelijkse praktijk nog steeds tegen allerlei problemen aanlopen.
In Brazilië is bijna een derde van de volwassen bevolking laaggeletterd. Gebrekkig onderwijs is de grootste boosdoener. Maar ook in Nederland is het een groot probleem. Ons land kent zo’n 2,5 miljoen mensen die moeite hebben met lezen en schrijven. En zo’n 250.000 Nederlanders zijn volledig analfabeet.
Stel je eens voor hoe het moet zijn om constant anderen te moeten aanspreken, omdat je er anders niet uitkomt. De schaamte is vaak groot. Ik kan me goed voorstellen dat je regelmatig op goed geluk iets koopt, omdat je niet weer wilt toegeven aan een vreemde dat je het verschil niet ziet tussen magere of volle melk.
De dame in de supermarkt durfde gelukkig wel gewoon om hulp te vragen. Ze bedankte me uitgebreid, voordat ze naar de kassa liep met de juiste yoghurt. Maar ik ben bang dat haar kassabon controleren geen optie was.
Deze column verscheen op 30 januari 2020 op de website van RTL Nieuws
Sandra Korstjens 