Kun je je voorstellen dat een Tweede Kamerlid van GroenLinks de partij opeens inruilt voor D66? En daarna toch maar zijn geluk gaat beproeven bij de SP? Of sterker nog, dat premier Mark Rutte opeens klaar is met de VVD en zijn heil zoekt bij een andere partij? In ons land zou dat volkomen bizar zijn. Als je je partij tijdens je mandaat verlaat, dan kun je in eerste instantie hooguit verder als eenmansfractie, zoals bijvoorbeeld Geert Wilders ooit deed. En onlangs nog gebeurde toen Wybren van Haga uit de VVD-fractie werd gezet.
Als je echt naar een andere partij wilt, dan zal je de verkiezingen moeten afwachten. En zelfs dan ligt het toch nog een beetje gevoelig in ons land. Je zult namelijk moeten oppassen dat het je geloofwaardigheid als politicus niet aantast door al te radicale beslissingen te nemen.
In Brazilië daarentegen is partijhoppen de gewoonste zaak van de wereld. Ook voor zittende parlementariërs. Tot 2007 mochten zij zelfs straffeloos op elk moment van partij wisselen. En dat deden ze dan ook massaal. Zo massaal, dat er werd besloten dat er iets moest veranderen.
Er werden regels opgesteld waaraan voldaan moest worden om van partij te mogen wisselen zonder je mandaat te verliezen. De vier mogelijke redenen waren een fusie met een partij met tegengestelde belangen, de oprichting van een nieuwe partij, als er substantieel of herhaaldelijk werd afgeweken van het partijprogramma of ernstige persoonlijke discriminatie binnen de partij.
Maar die nieuwe regels leidden er vervolgens toe dat er opvallend veel nieuwe partijen werden opgericht. In 2015 werden de regels dan ook aangepast. Je kon niet meer naar een nieuwe partij overstap zonder je mandaat te verliezen.
Toch is er sinds 2016 nog een andere ontsnappingsmogelijkheid. Politici krijgen in een verkiezingsjaar, of dat nu gaat om landelijke of lokale verkiezingen, één maand lang de kans om straffeloos van partij te veranderen. Dat resulteert nu om het jaar in een soort koehandel waarbij politici het beste plekje voor zichzelf onderhandelen. In het eerste jaar dat de regel werd ingevoerd, maakten maar liefst 71 van de 513 parlementariërs tijdens die periode gebruik van de optie om te switchen.
Eén van hen was de huidige president Bolsonaro. Dat was niet voor het eerst. In zijn 30-jarige politieke loopbaan versleet Bolsonaro al acht politieke partijen, door overstappen en door fusies van partijen. Van één partij werd Bolsonaro zelfs tot twee keer toe lid.
De laatste keer dat hij overstapte was in 2018, naar de PSL. Die partij stelde toen eigenlijk nog niets voor, maar bood Bolsonaro de beste kans om een gooi te doen naar het presidentschap. En door zijn succes is de partij op dit moment de op één na grootste in het Huis van Afgevaardigden.
Maar de liefde tussen Bolsonaro en de PSL is alweer bekoeld. De president overweegt zelfs om de partij te verlaten. En ook in het partijhoppende Brazilië zou dat een unicum zijn: een president die tijdens zijn mandaat van partij veranderd.
Bolsonaro heeft naar eigen zeggen grote moeite met de schandalen waar de partij in verwikkeld is. Partijleider Luciano Bivar wordt ervan verdacht gefraudeerd te hebben tijdens de verkiezingen. Bolsonaro zei vorige week al tegen een aanhanger dat hij de partij ‘moest vergeten’. Sindsdien is de crisis binnen de partij volledig losgebarsten. En wordt de kans steeds groter dat de president binnenkort voor de tiende keer in zijn politieke loopbaan lid wordt van een nieuwe partij.
Deze column verscheen op 17 oktober 2019 op de website van RTL Nieuws
Sandra Korstjens 