Het donkere water van de Rio Negro, de Zwarte Rivier, voelt heerlijk koel op deze hete zondagmiddag in de Braziliaanse Amazone. Met een onderwatercameraatje in de aanslag wacht ik samen met een paar toeristen dobberend af. Dan voel ik plotseling een groot gespierd lichaam langs mijn benen schieten. Het is een roze rivierdolfijn, die komt kijken of er nog wat vis voor hem te halen valt.
Het zwemmen met deze bijzondere dieren is een populaire en unieke toeristische attractie in de buurt van de Braziliaanse stad Manaus. De roze rivierdolfijn komt namelijk alleen in de Amazone voor. Ik ben mee met een tour, omdat het de eenvoudigste manier is om de dieren, die met uitsterven worden bedreigd, te filmen voor mijn reportage.
Je krijgt ze namelijk gegarandeerd te zien, wat natuurlijk wel een beetje gek is bij een wild dier. Het is dus maar de vraag hoe verantwoord deze tours zijn. Tenslotte worden de dieren afhankelijk gemaakt van hun dagelijkse portie vis die ze elke middag op dezelfde plek krijgen.
Toch is het geweldig om de roze rivierdolfijn uiteindelijk van dichtbij te bewonderen. Mijn eigen fascinatie voor dit dier begon nadat ik een tijd geleden de documentaire ‘A river below’ had gezien. Een absolute aanrader als je geïnteresseerd bent in het lot van de dolfijnen. Maar de documentaire gaat niet alleen over dieren, maar vooral ook over mensen. Spoileralert voor wie de film graag wil kijken, doe dat dan vooral eerst voordat je verder leest.
De film begint met het verhaal dat de dolfijnen worden gedood door de vissers. Zij gebruiken het dolfijnenvlees om de roofvis piracatinga te vangen, ook al is dat hartstikke illegaal.
Dat de dolfijnen om die reden gedood worden, wisten ze in de Amazone al jarenlang. Maar er gebeurde niets. Totdat het populaire Braziliaanse actualiteitenprogramma Fantastico opeens beelden uitzond van vissers die een dolfijn afslachten. Een vrouwtje dat bovendien ook nog eens zwanger was. Haar vlees werd vervolgens als aas gebruikt.
Brazilië gruwde van de beelden en uiteindelijk leidde de ophef zelfs tot een tijdelijk verbod van vijf jaar op de verkoop van de piracatingavis. Waarschijnlijk is dat de beste manier om de dolfijnen te beschermen, omdat het relatief makkelijk is om toezicht te houden op de verkoop van vis in de stad. Terwijl het onmogelijk is om de vissers zelf te controleren in alle hoeken van de uitgestrekte Amazone.
Eind goed, al goed, zou je misschien denken. Maar de documentaire gaat nog een stap verder. De beelden van de dolfijnenslachting bleken namelijk gemaakt door niemand minder dan Richard Rasmussen, de Freek Vonk van Brazilië. Hij zou de vissers opdracht hebben gegeven om de dolfijn te doden, zodat hij het kon filmen. Het idee was: dolfijnen doden met het doel hen te redden.
En daar zorgt de film opeens voor een interessante ethische discussie. Want hoe ver mag je eigenlijk gaan als het gaat om het verbeteren van de wereld? Volgens Richard Rasmussen behoorlijk ver. “Iemand moest het doen”, zegt hij. Ook al had hij er naar eigen zeggen grote moeite mee. Aan de ene kant ben ik bijna geneigd om hem gelijk te geven. Als televisiemaker weet ik hoe groot de impact van beeld is. Zonder Richards beelden was het piracatingaverbod er waarschijnlijk nooit gekomen. En waren er misschien nog veel meer dolfijnen gedood de afgelopen jaren.
Maar tegelijkertijd kleeft er natuurlijk een enorm moreel probleem aan zijn actie. Zonder Richard zouden deze dolfijn en haar kind misschien nog hebben geleefd. Bovendien weten we niet honderd procent zeker of deze vissers vaker dolfijnen hebben gedood. Naar eigen zeggen zijn zij door Richard voor de gek gehouden en zouden de beelden nooit voor televisie bedoeld zijn. Ze werden uiteindelijk uitgekotst door het hele land en bovendien met de nek aangekeken door hun collega’s.
De film laat voor mij op een prachtige manier zien hoe ingewikkeld de wereld vaak in elkaar zit. Zo kan het zomaar gebeuren dat de held opeens de slechterik wordt en andersom. Nog altijd ben ik er niet uit hoe goed of fout Richard nu precies is.
Maar intussen loopt het verbod op de verkoop van de piracatingavis eind dit jaar alweer af. En dat betekent dat de roze rivierdolfijn straks zomaar weer een populair doelwit van de vissers kan worden. Bioloog Vera da Silva, die ik in Manaus sprak, is daar van overtuigd. Maar opvallend genoeg wuifde zij mijn zorgen over het zwemmen met de dolfijnen juist weg. Volgens haar zorgt het dolfijnentoerisme er vooral voor dat steeds meer Brazilianen deze bijzondere dieren gaan waarderen. En kan juist dat feit leiden tot een betere bescherming. Bovendien gelden er intussen al strenge regels voor het zwemmen met de dieren.
Zwemmen met dolfijnen om ze te beschermen is in ieder geval een stuk minder radicaal dan het doden van de dieren om het probleem aan te kaarten. Maar ik betwijfel of het ook leidt tot net zulke effectieve maatregelen.
Deze column verscheen op 5 september 2019 op de website van RTL Nieuws
Sandra Korstjens 