Hij heeft een lichte huid en blauwe ogen. De kans is groot dat zijn voorouders uit een Europees land kwamen. En toch besloot de 24-jarige Braziliaan Lucas Soares Fontes het vakje ‘donker’ aan te kruisen toen hem om zijn huidskleur werd gevraagd. Dat deed hij toen hij zich in 2016 inschreef voor het toelatingsexamen voor een baan bij de overheid. Een foutje was het niet. Fraude wel, zo zegt de Federale Politie nu.
Ruim de helft van de Braziliaanse bevolking is van Afrikaanse of gemengde afkomst. Helaas horen zij vaak bij het armste deel van de bevolking. Van de armste tien procent van de Brazilianen is namelijk driekwart donker. Dat betekent dat zij over het algemeen naar de gratis publieke scholen gaan, die van mindere kwaliteit zijn. Waardoor ze uiteindelijk weer minder kans hebben om te studeren en een goede baan te krijgen.
Er is dus sprake van een vicieuze cirkel. Om die te doorbreken werd in 2012 een wet aangenomen die quota verplicht stelde. Zo moet minimaal 25 procent van de gewilde plekken op openbare universiteiten, die juist wel van hoge kwaliteit zijn, worden opgevuld door Brazilianen van Afrikaanse of gemengde afkomst of door indianen. Voorwaarde is wel dat ze op een openbare school hebben gezeten. En sinds 2014 is bij de toelatingsexamens voor ambtenarenbanen twintig procent van de plekken voor hen gereserveerd.
Het systeem is bedacht om de ongelijkheid tussen wit en zwart te verminderen. Dat klinkt in principe als een mooi idee, maar in de praktijk brengt het veel problemen met zich mee. Het is namelijk allemaal niet zo ‘zwart-wit’ als je misschien zou denken. Het probleem is dat Brazilianen tientallen verschillende tinten hebben. Wanneer ben je dan donker genoeg om in aanmerking voor te komen voor het quotum? En wie bepaalt dat eigenlijk?
In eerste instantie was het soms al genoeg als je zelf vond dat je bruin of zwart was. Tegenwoordig moeten kandidaten vaak fysiek voor een speciale commissie verschijnen die het oordeel mag vellen. En nog steeds zijn daarmee niet alle problemen opgelost. In het verleden leidde het al tot bizarre situaties waarbij van tweelingen de een wel donker genoeg zou zijn en de ander niet. Ook zijn er Brazilianen die vinden dat ze in aanmerking komen, simpelweg omdat hun oma bijvoorbeeld zwart was. En soms wordt er dus regelrecht gefraudeerd.
Lucas Soares Fontes hoefde als bewijs alleen een foto mee te sturen. Hij kwam door de selectie. Maar als je zijn foto vergelijkt met zijn normale pasfoto zie je meteen dat dat niet terecht is. Pas drie jaar na zijn examen is hij nu ontmaskerd, terwijl hij al als ambtenaar aan het werk was. Volgens de Federale Politie heeft Lucas destijds zijn gezicht en armen geverfd om door de selectie te komen, waarschijnlijk met zelfbruiner. Bovendien heeft hij donkere contactlenzen ingedaan om zijn blauwe ogen te verbergen.
Een Braziliaans televisieprogramma zocht hem op. Lucas wilde hen alleen in de donkere parkeergarage te woord staan met een zonnebril op, omdat hij last zou hebben van een oogontsteking. Volgens Lucas was zijn foto vlak na de zomer genomen, ‘toen was ik wat bruiner’. Hij bleef volhouden dat hij donker is, net als veel van zijn familieleden. Maar zijn werkgever weet wel beter. Lucas is intussen ontslagen.
Deze column verscheen op 13 juni 2019 op de website van RTL Nieuws
Sandra Korstjens 