De verkiezingen in Brazilië waren zelden zo gepolariseerd als dit jaar. Ik zag het op internet, vrienden vertelden gefrustreerde verhalen over heftige discussies met familieleden en zelfs volslagen vreemden vroegen plotseling naar mijn politieke voorkeur. Maar los van wat vervelende reacties op internet had ik zelf weinig last van de verharding die ik om me heen zag.
Pas op de dag van de verkiezingen, afgelopen zondag, merkte ik voor het eerst de gevolgen hiervan tijdens mijn werk. Bij het stemlokaal waar ik ging filmen, was de spanning voelbaar. Ik zag kiezers argwanend naar elkaar kijkend. En zelf werd ik middenin de tekst die ik voor de camera uitsprak, plotseling onderbroken door een oudere dame.
Op luide toon begon ze tegen mij en mijn cameraman te verkondigen dat we illegaal bezig waren. Dat we vijf minuten eerder keurig toestemming hadden gevraagd om op die plek te filmen, wilde er bij haar niet in. Ze verstond niet wat ik in het Nederlands tegen de camera aan het vertellen was, maar was ervan overtuigd dat het niet deugde en riep dat we politieke propaganda aan het maken waren.
Uiteindelijk droop ze af. Maar helaas was deze vijandigheid slechts een voorbode van die avond. Nadat bekend was geworden dat Jair Bolsonaro met ruim 55 procent van de stemmen tot nieuwe president van Brazilië was gekozen, vertrok ik samen met mijn cameraman naar het centrum van de stad. Naar de plek waar zijn aanhangers hun overwinningsfeest aan het vieren waren.
In eerste instantie konden we nog relatief rustig werken. Maar dat veranderde al snel toen we wat verder de menigte inliepen. Ik werd door meerdere mannen lastig gevallen, die dachten dat het geen enkel probleem was om middenin mijn opnames opeens opmerkingen te maken over mijn uiterlijk. Sommigen kwamen dicht tegen me aan staan of sloegen zelfs hun arm om me heen. Gewoon mijn werk doen werd steeds lastiger.
Bovendien gingen de opmerkingen niet alleen over mijn uiterlijk. Veel mensen vroegen argwanend voor wie ik werkte. En wat ik in het Nederlands tegen de camera aan het vertellen was. Ik zei vast slechte dingen over Bolsonaro. Dat deden tenslotte alle media.
Eén man besloot zelfs dat hij het me helemaal onmogelijk ging maken om nog te werken en achtervolgde me zo’n twintig minuten. Elke keer als ik mijn tekst voor de camera wilde uitspreken, ging hij vlak naast me of achter me staan. Weglopen hielp niet, want hij liep gewoon met me mee. Toen ik een aanwezige agent uitlegde wat er aan de hand was, keek die me een beetje meewarig aan. Omdat ik aandrong ging hij een halve minuut met de man praten. Om vervolgens gewoon weer op zijn plek te gaan staan, waar hij en zijn collega’s druk bezig waren om foto’s te maken samen met de aanhangers van Bolsonaro. Die zijn namelijk groot fan van de politie.
Intussen was de man die me achtervolgde nog steeds niet weg. En toen ik steeds bozer werd, nam een andere feestvierder het zelfs voor hem op en riep dat ik gek was. Pas toen een aantal andere aanhangers van Bolsonaro me te hulp schoot, gaf hij het uiteindelijk op.
Helaas was ik lang niet de enige journalist die afgelopen zondag met dit soort problemen te maken kreeg. Een mannelijke collega werd tijdens een live gesprek lastiggevallen en ook toen deed de aanwezige politie niets. En voor Braziliaanse journalisten was het nog lastiger. Sommigen moesten letterlijk wegvluchten en werden met stenen bekogeld.
Veel collega’s zijn bezorgd. De achterdocht en het geweld tegen journalisten nemen toe. En dat is een direct resultaat van de polarisatie in het land en het wantrouwen tegen traditionele media. Helaas is dat een wereldwijd fenomeen. Maar in een land als Brazilië, waar geweld al een groot probleem is, is het een extra gevaarlijke ontwikkeling.
Zelf besloot ik een bericht op Facebook te plaatsen over wat er was gebeurd. Eén van de grootste nieuwssites van het land vroeg vervolgens of ze mijn ervaringen mochten publiceren. Dat voelde ergens ongemakkelijk. Ik ben het niet gewend om het onderwerp van het nieuws te zijn. Ik wilde ook absoluut geen politiek statement maken, dat vind ik niet mijn taak als journalist. Maar me uitspreken tegen geweld tegen vrouwen en tegen journalisten zou toch geen probleem mogen zijn.
Helaas worden feiten hier al snel als mening gezien. En opvallend genoeg schoten sommige aanhangers van Bolsonaro meteen in de verdediging. Ik zei nergens iets over de nieuwe president, maar toch zagen zij mijn verhaal als een aanval op Bolsonaro zelf. Terwijl ik juist wel vertel dat de situatie met dank aan andere aanhangers van hem werd opgelost.
Maar voor de fanatiekelingen geldt: alles wat hen niet bevalt, is ‘fake news’. En dus werd ook ik al snel weggezet als leugenaar.
Deze column verscheen op 1 november 2018 op de website van RTL Nieuws
Sandra Korstjens 