Het bericht is zo belachelijk dat ik me bijna niet kan voorstellen dat Brazilianen het echt geloven. “Als een kind vijf jaar is dan wordt hij eigendom van de staat. Het is aan ons om te beslissen of een jongen een meisje wordt en andersom.” Die tekst staat naast een foto van de linkse Braziliaanse presidentskandidaat Fernando Haddad. Hij zou dat dus hebben gezegd. Daar zijn veel aanhangers van zijn rechtse tegenstander Jair Bolsonaro van overtuigd.
Als ik de foto met de tekst zie langskomen op de Facebookpagina van een Braziliaanse kennis besluit ik om hem een berichtje te sturen. Factcheckers hebben namelijk al aangetoond dat het bericht onzin is. Misschien heeft hij dat niet gezien, denk ik nog naïef. En dus stuur ik hem de link waarin staat dat Haddad die woorden nooit heeft uitgesproken. Maar ik ontdek al snel dat dat weinig zin heeft. Volgens mijn kennis is de website van de factcheckers namelijk uitsluitend gecreëerd om zijn held Bolsonaro in een kwaad daglicht te stellen.
We hebben het hier over Comprova, een collectief van 24 verschillende Braziliaanse media, waaronder de belangrijkste kranten, televisiezenders en radiostations van het land. In deze extreem gepolariseerde weken rondom de presidentsverkiezingen proberen tientallen journalisten van deze media zoveel mogelijk berichten die worden verspreid op sociale media op waarheid te checken. Of dat nu berichten zijn die worden gedeeld door de fans van Bolsonaro of door de aanhangers van Haddad.
Want ook nepnieuws over Bolsonaro wordt ontkracht. Zo klopt er niets van de berichten dat zijn vicepresident beslag wil laten leggen op spaarrekeningen. Of dat het minimumsalaris wordt afgeschaft als Bolsonaro president wordt.
De vraag is hoeveel zin dat heeft. Volgens mijn kennis op Facebook heeft het collectief geen enkele geloofwaardigheid. Want alle Braziliaanse media zijn in zijn ogen partijdig. En hij is niet de enige die er zo over denkt.
Het moddersmijten gaat aan beide kanten dan ook onverminderd verder. Veel Brazilianen kijken voor nieuws liever op sociale media dan in de krant. Bijna honderd miljoen Braziliaanse kiezers hebben een WhatsApp-account. Voor veel van hen is de berichtendienst een belangrijke nieuwsbron deze verkiezingen. En waarschijnlijk wordt er in al die groepen van familie, vrienden en collega’s nog veel meer onzin gedeeld dan wij kunnen zien. Berichten die de factcheckers niet eens kunnen controleren. Maar die wel worden geloofd.
En dat terwijl 85 procent van de Brazilianen zegt dat ze zich zorgen maken om nepnieuws. Maar de verslaving aan sociale media is te groot. En het delen van ongelooflijke berichten te makkelijk. Met als gevolg dat de keuze van miljoenen Brazilianen volgende week zondag helaas niet gebaseerd zal zijn op feiten.
Deze column verscheen op 18 oktober 2018 op de website van RTL Nieuws
Sandra Korstjens 