Er was eens een tijd dat Brazilianen liever niet over politiek praatten. Onderwerpen waarover je het toch niet eens was, kon je namelijk beter vermijden. Lastige discussies helemaal. Want stel je voor dat je ruzie kreeg met je familie, vrienden of buren. Maar die tijden zijn voorbij. De Braziliaanse presidentsverkiezingen staan voor de deur en daar is geen ontsnappen aan.
“Heb jij je kandidaat al gekozen?” Ik zit nog geen tien seconden in de taxi als ik de vraag op me afgevuurd krijg. Enigszins uitdagend kijkt de chauffeur me via de achteruitkijkspiegel aan. “Gelukkig mag ik hier niet stemmen, want ik zou het eerlijk gezegd niet weten”, zeg ik diplomatiek. Ik vraag naar zijn keuze, hoewel ik het antwoord eigenlijk al weet. Want vrijwel alle taxichauffeurs in São Paulo stemmen volgende maand op Jair Bolsonaro, de uitgesproken en omstreden presidentskandidaat die twee weken geleden zelfs werd neergestoken terwijl hij campagne voerde.
Deze man blijkt geen uitzondering. Maar zijn uitleg is niet wat ik had verwacht. In plaats van het gebruikelijke relaas over criminelen die keihard aangepakt moeten worden, zegt hij: “Het is niet dat ik hem zo goed vind, maar de andere kandidaten zijn allemaal links. Het zijn allemaal communisten.” Van verbazing weet ik even niet zo goed wat ik moet zeggen. Ik sputter wat tegen over een andere presidentskandidaat die je in mijn ogen moeilijk aan de linkerkant van het politieke spectrum kunt plaatsen. Maar hij houdt vol. Iedereen behalve Bolsonaro is een communist.
Dat linkse en rechtse kiezers wereldwijd met elkaar overhoop liggen, is denk ik wel duidelijk. Maar het fascinerende aan Brazilië is dat de termen links en rechts volledig willekeurig gebruikt lijken te worden. Als je jezelf als links beschouwd, is alles dat fout is automatisch rechts. En andersom geldt dat net zo goed. Voor rechtse kiezers is links het brein achter al het kwaad in de wereld.
Dat bleek wel uit een bizarre discussie die ontstond op de Facebookpagina van de Duitse ambassade in Brazilië. Daarop hadden de Duitsers een video gedeeld over hoe zij omgaan met het verleden en het neonazisme. De Duitse minister van Buitenlandse Zaken zegt: “We moeten ons verzetten tegen rechtsextremisten. We moeten hen niet negeren, we moeten ons gezicht laten zien tegen neonazi’s en antisemieten.”
Die opmerking zorgde voor grote verontwaardiging bij veel rechtse Brazilianen. Uit de commentaren bleek namelijk dat zij er heilig van overtuigd zijn dat Hitler links was, simpelweg omdat hij voorzitter was van de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij. En als het woord socialistisch in je partijnaam staat, dan moet je wel links zijn, zo is de redenatie. Dat nationaalsocialisme toch echt iets anders is en dat Hitler juist een hekel had aan communisten, dat vergeten ze voor het gemak maar even.
Het toont wat mij betreft vooral aan hoe lastig het discussiëren is met kiezers aan beide kanten van het politieke spectrum. Gematigdheid lijkt niet meer te bestaan. Zo is het bijvoorbeeld ook lastig praten met veel linkse aanhangers van oud-president Lula over hun grote held die nu in de gevangenis zit vanwege corruptie. Iedereen die rechts is, is in hun ogen schuldig aan een staatsgreep, omdat Lula nu is uitgesloten van de verkiezingen.
Brazilië is dan ook veranderd in een volkomen gepolariseerd wespennest. Factchecking-sites draaien overuren, wat in deze tijden van fake nieuws geen overbodige luxe is. Maar de vraag is hoeveel Brazilianen behoefte hebben aan degelijke feiten.
Ik hoor de vaak bizarre beweringen van zowel links als rechts intussen vol verbazing aan. Natuurlijk is het voor mij als journalist best handig om te weten wat Brazilianen denken. Bij de vorige verkiezingen, vier jaar geleden, moest ik het onderwerp meestal nog zelf aansnijden. Dat is nu niet meer nodig. Iedereen wil over politiek praten.
Hoewel er ook een tegenbeweging op gang lijkt te komen. Ik merk de laatste dagen dat er ook Brazilianen zijn die terugverlangen naar de periode waarin ze niet constant geconfronteerd werden met de meningen van al hun kennissen. Toen ze nog niet gedwongen werden om zich uit te spreken voor of tegen een kandidaat. En die zich niet willen vervreemden van hun vrienden en familie.
Maar hun oproepen om niet over politiek te praten lijken voorlopig weinig gehoor te krijgen. Want of het nu op sociale media is, bij de kapper of op het werk: de meeste Brazilianen willen hun mening opeens koste wat kost laten horen. Geen mening hebben is geen optie. Ook al maakt het uiten daarvan soms meer kapot dan je lief is.
Deze column verscheen op 20 september 2018 op de website van RTL Nieuws
Sandra Korstjens 