Verkleumd staat het donkere jongetje in zee. Zijn ogen gericht op de hemel boven de Copacabana, op het vuurwerk dat de mensenmassa op het beroemde strand in Rio de Janeiro achter hem verlicht. Zijn huidskleur en zwarte broek steken af tegen de feestende mensen achter hem: zij zijn in het wit gekleed, de kleur die hen volgens de Braziliaanse traditie in het nieuwe jaar extra geluk zou moeten brengen.
De foto roept meteen een heleboel vragen op: is het jongetje alleen? Waar zijn z’n ouders? Waar komt hij vandaan? Maar interessanter nog dan deze vragen is het feit dat je zeer waarschijnlijk in een fractie van een seconde bepaalde antwoorden zelf invult. Ik vermoed tenminste dat de meeste mensen die de foto onder ogen krijgen, er vanuit gaan dat het jongetje arm is. Misschien zelfs wel dat hij eenzaam is. Dat is tenslotte wat de foto impliceert.
De in mijn ogen fascinerende foto werd de afgelopen dagen volop gedeeld op Braziliaanse sociale media. En dat zorgde voor verschillende reacties. Volgens sommigen zou de foto het ware gezicht van Brazilië laten zien. Een land dat nog altijd een gigantische kloof kent tussen arm en rijk, een kloof die vaak samenvalt met iemands huidskleur.
Maar niet iedereen was zo lovend over het werk van fotograaf Lucas Landau. En over de reacties daarop. Want behalve dat hij negen jaar oud is, weten we helemaal niets over dit jongetje. En dus schreef een zwarte activiste: “We moeten stoppen met denken dat elk zwart jongetje zonder t-shirt verlaten, droevig, alleen, ongelukkig is.” Het jongetje zou worden misbruikt om een boodschap over te brengen, misbruikt door blanken zodat zij hun medeleven kunnen tonen, ook wel het ‘complex van de witte redder’ genoemd. Mensen zouden de foto vooral delen om zichzelf beter te voelen.
De fotograaf gaf zelf toe dat hij het verhaal van de jongen niet kent. Hij schreef: “Deze foto maakt ruimte voor verschillende interpretaties: allemaal legitiem, in mijn ogen. Er bestaat een waarheid, maar ook ik weet niet wat die is.” Hij hoopt er nu alsnog achter te komen wie de jongen is. En daarmee de waarheid te vinden. Precies wat ik normaal gesproken als journalist ook zou willen. Tegelijkertijd is de magie van deze foto voor mij juist dat we het niet weten. Waardoor hij je hopelijk dwingt om na te denken over je eigen interpretatie. Over je eigen vooroordelen.
Het is tenslotte alleen maar logisch en menselijk om een verhaal proberen aan te vullen. Aan de hand van onze eigen ervaringen en herinneringen. Maar je bewust zijn van dat proces, je eigen beeldvormingsproces, is voor mij nog belangrijker. De foto herinnerde mij er in ieder geval aan om ook dit jaar niet af te gaan op mijn vooroordelen, op mijn eerste indruk. En om vooral net zo goed te blijven kijken als het jochie in de zee bij de Copacabana.
Deze column verscheen op 4 januari 2018 op de website van RTL Nieuws
Sandra Korstjens 