Plotseling hangt er op het cultuurcentrum voor mijn deur een groot spandoek: ‘waar zijn de zwarten?’ Een terechte vraag als je je bedenkt dat meer dan de helft van de Brazilianen zwart of van gemengde komaf is. Maar op veel ‘rijkere’ plekken in de stad kom je ze niet zomaar tegen. Of tenminste, niet zonder uniform. In mijn flatgebouw zijn alle buren blank, maar de schoonmakers zwart. Net zoals de klanten in de supermarkt wit zijn en de kassières donker.
Aanstaande maandag is het de ‘Dag van het Zwarte Bewustzijn’ in Brazilië. Een feestdag die is bedoeld om het belang van de Afro-Braziliaanse cultuur te belichten. Een vrije dag, maar niet iedereen profiteert daarvan. Meestal zijn het juist de zwarten die op deze dag toch aan het werk moeten. Als beveiliger in winkelcentra waar blanke Brazilianen die dag gaan winkelen, als verkopers op het strand waar de blanken in de zon een biertje drinken en als parkeerwachters die de wacht houden bij luxe auto’s van blanke Brazilianen die uitgebreid gaan lunchen.
Die enorme scheiding in de Braziliaanse maatschappij is ook op televisie nog steeds goed terug te zien. Hoewel grote omroepen de laatste jaren proberen om diversiteit meer prioriteit te geven, zijn veel presentatoren blanker dan blank. Zoals William Waack, een beroemde Braziliaanse journalist, die in zijn beste jaren verslag deed van onder meer de val van de Berlijnse Muur en de Eerste Golfoorlog.
Eind vorig jaar was Waack in Washington voor de laatste presidentsverkiezingen. De Braziliaan en een gastspreker stonden klaar voor de camera om een livegesprek te doen, toen er een luid toeterende auto langsreed. Waack was zichtbaar geïrriteerd. Hij draaide zich naar zijn gast en zei met een vreemd lachje: “Ik weet al wie het is, een zwarte. Dit is echt iets zwarts.” Hij grinnikte om z’n eigen ‘grapje’.
Een zwarte technicus die in Brazilië voor dezelfde omroep als Waack werkte, hoorde de opmerking voorafgaand aan het livegesprek. Hij besloot het beeld op te nemen en te bewaren. Naar buiten brengen durfde hij nog niet, uit angst voor de mogelijke gevolgen. Nu hij al maanden weg is bij de omroep, bracht hij de video vorige week alsnog naar buiten. Sociale media in Brazilië ontploften direct.
Veel Brazilianen waren er snel over uit: Waack is een racist. Maar gek genoeg hielden een heleboel traditionele media het bij ‘schijnbaar racistisch’. Nu weet ik niet zo goed wat er dan schijnbaar aan is. Je kunt Waack z’n opmerking toch moeilijk als een compliment uitleggen. Tegelijkertijd werd hij openlijk verdedigd door sommige collega’s en zelfs door politici. ‘Iedereen kan fouten maken’ en ‘Ze zijn gewoon jaloers op hem’, zo klonk het. Maar waarom zeg je zoiets als je het niet daadwerkelijk meent? Wat voor rare en foute humor heb je dan? Het is geen slechte grap, zoals sommigen beweren, het is gewoon racisme.
Dat vond z’n werkgever gelukkig ook. Waack werd meteen geschorst en de omroep verklaarde tegen elke vorm van racisme te zijn. Maar het probleem is natuurlijk dat Waack waarschijnlijk geen uitzondering is. Hij verwoordde alleen maar wat veel blanke Brazilianen denken. Blanke Brazilianen die zich nog altijd superieur voelen. Beschaafder, slimmer, beter dan hun donkere landgenoten.
Ik staar naar het spandoek voor mijn deur. Misschien moet de vraag juist wel anders zijn. Niet ‘waar zijn de zwarten?’, maar ‘wie zijn de zwarten?’ Want zolang veel blanken hen alleen maar zien als hun schoonmaakster of hun portier, verandert er sowieso niets.
Deze column verscheen op 16 november 2017 op de website van RTL Nieuws
Sandra Korstjens 