Het zijn de meest troosteloze, lelijke en kille betonnen blokken die ik ooit heb gezien. Als ik mijn ogen half dichtknijp kan ik vanaf de snelweg in São Paulo de raampjes met tralies zien. Soms wappert er wat wasgoed uit het raam. Achter de tralies, onzichtbaar voor de buitenwereld, is het de hel.
Gevangenissen zouden er moeten zijn om de samenleving veiliger te maken. Maar de gevangenissen in Brazilië lijken eerder het tegenovergestelde voor elkaar te krijgen.
Zelfs als je onschuldig in de gevangenis belandt – in sommige staten van Brazilië is meer dan de helft van de gevangenen nog niet veroordeeld, maar in afwachting van hun proces – dan is het vrijwel onmogelijk om er niet als crimineel uit te komen. De ‘universiteit van de misdaad’, zo worden de gevangenissen door sommigen ook wel genoemd.
In de overvolle gevangenissen is het niet de overheid die de baas is, maar één van de grote bendes. De belangrijkste criminele organisaties van het land worden zelfs grotendeels vanuit de gevangenis gerund. Om te overleven in de gevangenis zit er dan ook meestal weinig anders op dan je bij zo’n bende aan te sluiten. Hoewel je daarmee natuurlijk wel een doelwit wordt voor rivaliserende bendes.
Dat bleek wel door het gruwelijke begin van het nieuwe jaar in een gevangenis bij de Braziliaanse stad Manaus, diep in de Amazone. Van zondag op maandag werden bijna zestig gevangenen door andere gevangenen vermoord. Sommigen werden levend verbrand in hun cel, anderen werden onthoofd voordat hun lichamen over de gevangenismuur werden gegooid.
Het lijkt erop dat het bloedbad een oorlogsdaad was in de strijd tussen verschillende bendes. Het was zelfs de grootste slachting in een Braziliaanse gevangenis sinds er in 1992 in São Paulo 111 gevangenen werden gedood.
Na dat bloedbad in 1992 werd de PCC, het ‘Eerste Commando van de Hoofdstad’, opgericht. Die bende begon als clubje van acht gevangenen en groeide uit tot de grootste criminele organisatie van Brazilië. Jarenlang werkten ze samen met de op één na grootste drugsbende, het Rode Commando uit Rio de Janeiro. Maar het verbond tussen de twee bendes lijkt sinds een aantal maanden verbroken. Bij gevangenisopstanden in oktober werden leden van beide bendes door de tegenpartij vermoord.
Intussen probeert de PCC hun werkgebied steeds verder uit te breiden, onder andere om belangrijke drugsroutes in handen te krijgen. Maar daarbij stuiten ze in sommige delen van het land op andere rivaliserende bendes. In de gevangenis in Manaus waren de leden van de PCC dan ook juist het doelwit van de massaslachting.
Maar hoe gruwelijk het ook is, toch halen veel mensen hun schouders erover op. Het zijn tenslotte gevangenen die elkaar uitmoorden. Toch is het niet zo simpel. Want de controle over de straat begint in de gevangenis. De onrust binnen de muren verspreidt zich vaak al snel naar buiten waar de oorlog verder wordt uitgevochten. De universiteit is tenslotte meestal alleen nog maar een voorbereiding op het echte werk.
Deze column verscheen op 5 januari 2017 op de website van RTL Nieuws
Sandra Korstjens 