De 43-jarige metselaar Amarildo de Souza uit Rio de Janeiro was die bewuste zondag gaan vissen. De vader van zes kinderen woonde samen met zijn gezin in Rocinha, de grootste sloppenwijk van Rio. De vis was een welkome aanvulling op het eten van de arme familie. Maar Amarildo kwam nooit aan zijn avondmaaltijd toe. Om 20:00 uur ’s avonds werd hij door de politie opgepakt, in een busje gezet en naar het politiebureau gebracht. Dat was op 14 juli dit jaar.
De agenten verklaarden dat ze Amarildo hadden opgepakt, omdat hij betrokken zou zijn bij drugshandel. Na ondervraging op het bureau hadden ze hem vrijgelaten. Maar Amarildo is nooit thuisgekomen… Nadat buurtbewoners de straat op waren gegaan en de familie contact had gezocht met de media, kende heel Brazilië al snel de zin ‘Waar is Amarildo?’. Demonstranten in het hele land en zelfs daarbuiten gebruikten zijn verdwijning om te demonstreren tegen het politiegeweld in Brazilië. Want voor velen was het een uitgemaakte zaak: de politie zat achter Amarildo’s verdwijning. Maar zijn zaak staat niet op zichzelf. Geregeld verdwijnen er mensen uit de sloppenwijken spoorloos. Amarildo stond al snel symbool voor al deze mensen.
Na een aantal weken veranderde de vraag van de demonstranten van ‘Waar is Amarildo?’ in ‘Wie heeft Amarildo gedood?’ Eigenlijk was er niemand die geloofde dat hij nog in leven zou zijn. Ook Amarildo’s nabestaanden niet. Maar niemand wist wat er precies was gebeurd. Tot afgelopen week de resultaten van een onderzoek naar zijn verdwijning bekend werden gemaakt, ruim 2,5 maand nadat Amarildo van de aardbodem verdween.
Volgens het officiële onderzoek hadden de agenten Amarildo tijdens zijn verhoor elektrische schokken toegediend en een plastic zak over zijn hoofd gedaan om hem te verstikken. Amarildo, die epilepsie had, overleefde het niet. Tien agenten, onder wie Edson Santos, de voormalige commandant van de politie-eenheid UPP, zijn nu aangeklaagd voor marteling, moord en het laten verdwijnen van een lichaam. Want het lichaam van Amarildo is nog altijd niet teruggevonden.
De aangeklaagden ontkennen elke betrokkenheid, maar de agenten van de UPP staan nou niet bepaald bekend als lieverdjes. Weinigen twijfelen dan ook aan hun schuld. UPP staat voor Unidade de Polícia Pacificadora, een soort ‘vredespolitie’. De eenheid is in het leven geroepen om de sloppenwijken van Rio de Janeiro te pacificeren, oftewel: de strijd aan te gaan met de drugsbendes die verantwoordelijk zijn voor veel geweld en overlast in Rio. De afgelopen jaren maakte Rio de Janeiro hier een prioriteit van, om de stad veiliger te maken voor het WK in 2014 en de Olympische Spelen in 2016. Rocinha, de wijk waar Amarildo woonde, werd in 2011 tijdens een grote militaire actie gepacificeerd.
Maar er is veel kritiek op de UPP. Zo zou de eenheid veel geweld gebruiken, ook tegen onschuldige bewoners van de sloppenwijken. En dat terwijl ze deze wijken juist veiliger zou moeten maken. Edson Santos, de commandant van de UPP in Rocinha tijdens Amarildo’s verdwijning en nu één van de aangeklaagden, werd afgelopen maand al vervangen. En ook bij veel eenheden van de UPP in andere sloppenwijken zijn er nu nieuwe bevelhebbers.
Maar dat lost nog niet zoveel op natuurlijk. Eén van de grootste problemen is het gebrek aan vertrouwen van de Brazilianen in de politie. Een wisseling van de wacht kan daar na jaren van geweld en intimidatie niet zomaar verandering in brengen. Daarvoor is veel meer nodig. Waaronder een veroordeling van Amarildo’s moordenaars. Voor zijn weduwe Elizabete zou dat in ieder geval een begin zijn.
Deze column verscheen op 6 oktober 2013 op de website van RTL Nieuws.
Sandra Korstjens 